I Cing – Podstawy

Fragmenty skryptu I Cing
Krzysztof Maćko

Księga Przemian I Cing jest jednym z największych dzieł literatury światowej. Od trzech tysięcy lat jest ona inspiracją dla chińskiej myśli, wywierając wpływ na filozofię, sztukę, medycynę i życie społeczne Chin. Z niej wyrastają korzenie taoizmu i konfucjanizmu, dwóch wielkich doktryn filozoficzno-etycznych. Odegrała ona ogromną rolę w kształtowaniu się świadomości i tradycji chińskiej. Dzieło to, tworzone przez wiele setek lat, zawiera takie myśli, których treść można sobie przyswoić tylko przez uważną kontemplację. Nie ma swego odpowiednika w literaturze światowej, jest nieporównywalne z żadnym innym dziełem. Po dziś dzień, tak jak przez wiele setek lat, uliczni wróżbici posługują się tekstem I Cing, pomagając poszukiwać rozwiązania problemów w pomyślnej przyszłości, a cytaty i ideograficzne znaki, zdobiąc ściany domów, zapewniają szczęśliwe życie ich mieszkańcom. Po jej mądre rady sięgali zarówno możni tego świata, jak i prości ludzie. Od dziewiętnastego wieku odziałuje ona również na wielu myślicieli i artystów europejskich. Znał ją Leibnitz, Monteskiusz, Hegel, inspirowała ona Junga, Heideggera, Hessego.

Tytuł I Cing tłumaczymy jako Księga Przemian – w liczbie mnogiej, a nie Księga Przemiany – w liczbie pojedynczej, choć język chiński pozwalałby na takie tłumaczenie, gdyż nie posiada on liczby mnogiej i pojedynczej w naszym znaczeniu. Liczbę podmiotów określa kontekst wypowiedzi. Jeżeli kontekst jest niejasny, to nie wiemy, o jaką liczbę podmiotów chodzi. W przypadku I Cing nie mamy takiej wątpliwości, gdyż Księga opisuje wiele rodzajów przemian (rozdział 4), dlatego powszechnie przyjęło się tłumaczenie w liczbie mnogiej. I Cing Księga Przemian, gdzie I znaczy przemiana, a Cing księga.

Jej początki sięgają mitycznych czasów Pięciu Cesarzy (Wu Ti), czyli trzech tysięcy lat przed naszą erą. Kształtowana była przez następne pokolenia, aż do piątego wieku przed naszą erą, kiedy to Konfucjusz utrwalił jej znaczenie dla potomnych, a fakt, iż przetrwała ona burzliwe okresy z paleniem ksiąg włącznie, świadczy o jej znaczeniu i wadze.

W owych czasach pracesarzy trudno jest mówić o Księdze Przemian, był to raczej nieskomplikowany system znaków wróżebnych, które odpowiadały w krótki syntetyczny sposób. Te znaki wróżebne przed wieloma tysiącami lat otrzymywano przez wypalanie kości zwierzęcych lub spodniej części skorupy żółwia w ogniu. Na tych, najczęściej płaskich, kościach zapisywano pytanie i po wypaleniu z pęknięć odczytywano odpowiedź. Część z tych zapisanych kości zachowała się do dnia dzisiejszego. Stanowią cenne zabytki pisma i świadectwa wydarzeń z tamtego okresu.

W starożytności wyrocznie były czymś powszechnym w użyciu, najbardziej znaną w naszej kulturze była wyrocznia delficka. Najstarsze wyrocznie ograniczały się do odpowiedzi TAK lub NIE. Do takich wyroczni należała w pierwszym okresie, czyli przed XI w. p.n.e., Księga Przemian. Od piątego wieku przed naszą erą I Cing przestaje być księgą wróżb, a staje się Księgą Mądrości, której czytelnik może doświadczać przez czytanie odpowiedzi na swoje pytania, tak jak doświadcza mądrości, czytając inne starożytne teksty chińskie.

W obecnym kształcie Księga odpowiada na pytania bezpośrednio, wskazując to, co jest korzystne dla pytającego, i pośrednio, mówiąc, jak należy postąpić, żeby prawa natury społecznej i uniwersalnej – ponadczasowej czy boskiej – nie zostały złamane. Z czasem przez swą dobroduszną i pobłażliwą mądrość staje się naszym przyjacielem, zawsze patrzącym z dystansem i rozwagą na bieg spraw jednostkowych, nie lekceważąc ich, wskazuje na istotne uniwersalia. Mając na uwadze nadrzędne wartości, w porę ostrzega przed grożącymi niebezpieczeństwami, których częstokroć nie widzimy, zapatrzeni w „ważność” spraw życia codziennego. Księga jest niczym dostojny starzec, pełna mądrości i spokoju przez doświadczenie wielkiej dobroci, przez troskę i odniesienie do tego, co ponadczasowe. Taka personifikacja jest uzasadniona przez Księgę, która nazywa się sama „Wielkim Człowiekiem”. Służy ona mądrą poradą w sprawach małych, codziennych i dotyczących istoty ludzkiej egzystencji, stwarzając możliwość wglądu we własną duchowość. Odwołuje się do ruchu zmian, które nie zawsze w porę jesteśmy w stanie dostrzec, będąc niejako w środku wydarzeń a czasem karmiąc się złudzeniami. Wskazuje przyszłość, dostrzegając małe zalążki przyszłych zdarzeń i konsekwencje następstwa zmian. Jest jednym ze sposobów poznania własnej drogi, możemy nazwać ją Tao. Jest to naturalne prawo, które rządzi, jak wierzyli Chińczycy, wszechświatem, a poznając je, poznajemy Tao ziemi i Tao człowieka. W ten sposób uzyskujemy jedność i pełnię, docieramy do głębin uniwersalnego poznania i indywidualnego przeznaczenia.

Stąd Księga Przemian jest nazywana również Księgą Mądrości. Mądrość w tym ujęciu to świadomość praw, którymi rządzi się świat doświadczenia wewnętrznego, świat ducha, i świadomość praw rządzących światem materii, doświadczenia zewnętrznego. To umiejętność znalezienia systemu połączeń między nimi i wzajemnych zależności. To harmonijne tych praw współdziałanie w życiu człowieka, którego symbolicznym przedstawieniem jest znak Wielkiej Jedności Tai Chi (rys. 1), przedstawienie idealnej harmonii. Mądrość w tym znaczeniu to znalezienie właściwej miary rzeczy. „Ograniczenia są niezbędne dla właściwego biegu spraw ludzkich, ale trzeba znać ich miarę, by nie stały się szkodliwe… Rolą mędrca jest znaleźć złoty środek.” (h. 60). Na końcu drogi, zwanej mądrością, znajduje się samowiedza, którą osiągamy nie przez kontemplację własnych myśli, lecz przez prawidłową ocenę skutków własnego postępowania. Kontemplacja prowadzi do wewnętrznej mądrości.

Według Księgi, to, co wydarza się na ziemi w świecie materii, jest wcześniej zaznaczone przez zalążki tych zdarzeń w świecie idei. Odwołanie się w wielu kwestiach dotyczących człowieka do praw nieba tworzy idealistyczną wizję człowieka, która, jak wszystkie wielkie humanistyczne wizje, jest ponadczasowa i ponadkulturowa. Ta wizja stworzona przez Księgę jest wizją zbieżną do wizji Konfucjusza i choć dotyczy ona jego czasów, to przełożenie jej na współczesność dwudziestego wieku nie wymaga sztucznych, intelektualnych zabiegów. Humanizm Księgi Mądrości przedstawia obraz człowieka szlachetnego duchem, nieobojętnego na sprawy tego świata.

Copyright  © Krzysztof Maćko 1997,
Prawa autorskie są własnością wydawnictwa KOS